Dienbien.gov.vn - Lễ mừng cơm mới (Kin Khẩu hó), đối với người Lào có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong năm. Nghi lễ này hàm chứa những giá trị văn hóa tâm linh độc đáo theo tín ngưỡng dân gian, thể hiện sự tôn vinh cây lúa nói riêng và nông sản nói chung, đồng thời nhằm tạ ơn các vị thần linh đã che chở, phù hộ được mưa thuận gió hòa, sản xuất thuận lợi, người người khỏe mạnh, bình an.
Sau phần lễ, thầy cúng buộc chỉ tay cho người dân trong bản với quan niệm mang lại may mắn, sức khỏe trong cuộc sống
Trong quá trình gieo trồng, người Lào đã chọn những bông lúa đầu tiên chuẩn bị chín vàng để làm món cơm cốm (tiếng Lào gọi là Khẩu hang) đây là lễ vật không thể thiếu trong Lễ mừng cơm mới của người Lào để dâng lên ông bà, tổ tiên và các vị thần linh để tạ ơn, đồng thời đánh dấu kết thúc vụ mùa, làm lụng vất vả, bà con có dịp gặp gỡ, trao đổi kinh nghiệm sản xuất, hỏi thăm sức khỏe để chuẩn bị tâm thế bước sang vụ mới.
Tại xã Mường Luân, huyện Điện Biên Đông, trong khoảng thời gian từ 15/8 đến 21/8 Âm lịch, các gia đình trong bản lựa chọn ngày giờ phù hợp với điều kiện của mỗi gia đình để tổ chức lễ mừng cơm mới. Tuy nhiên các gia đình đều phải đợi nghi lễ chung của cả bản tiến hành xong mới được thực hiện các nghi lễ riêng của gia đình. Theo quan niệm của người Lào, trong suốt quá trình sản xuất của gia đình, dòng họ và bản làng luôn có sự che chở của tổ tiên, ông bà, cha mẹ và các vị thần linh. Vì vậy, khi các gia đình đã tiến hành thu hoạch xong những nông sản đó không được quên ơn ông bà, tổ tiên, những người lớp trước đã truyền đạt lại kinh nghiệm sản xuất, mặc dù họ đã khuất ở thế giới bên kia nhưng họ vẫn luôn phù hộ, che chở và bảo vệ mùa màng cho con cháu.
Để chuẩn bị cho ngày lễ quan trọng này, tại thời điểm trước đó một tháng, đại diện các gia đình cùng với Trưởng bản, thầy cúng sẽ họp bàn, thống nhất từ việc đóng góp lễ vật cho thầy cúng thực hiện mâm lễ cúng thần linh, ma bản, đến việc chuẩn bị lương thực thực phẩm cho buổi liên hoan chung của bản và phân công tham gia các hoạt động của phần hội như múa, hát, các trò chơi dân gian trong những ngày lễ. Trong đó, các gia đình cũng tự phân công cho các thành viên tranh thủ tìm kiếm các đồ lễ khác cho mâm cúng.
Ông Lò Văn Khiến, bản Co Kham, xã Mường Luân, huyện Điện Biên Đông cho biết: trước đây, đàn ông thường rủ nhau vào rừng săn bắt các loại chim, sóc, dế mèn, sâu măng, cá suối.... sản phẩm săn bắt được lấy thịt, sấy khô, cất lên gác bếp để chuẩn bị cho ngày làm lễ cơm mới. Ngày nay, việc săn bắt được hạn chế, sản phẩm thu được thường là sâu măng, ong non, dế mèn, cá suối... cùng với các đồ vật khác của gia đình nuôi được như thịt lợn, gà, vịt. Còn phụ nữ chuẩn bị xôi cốm, gạo nếp và hái lượm các loại rau, củ, quả, dưa, mía, mướp, khoai, ổi, măng... Tất cả đều là những nông sản được thu hái trên nương rẫy của gia đình.
Đồng bào quan niệm, đến ngày tổ chức có mâm lễ càng đầy, càng nhiều sản vật thì càng thể hiện được sự no đủ, phát đạt của gia đình. Do vậy, trong một mâm lễ từ mâm lễ cúng ma bản cũng như mâm lễ của các gia đình trong ngày lễ mừng cơm mới, gồm: Nhóm chế biến từ gạo, như: Xôi trắng, cốm non, rượu gạo men lá; Nhóm thực phẩm, như: Thịt lợn, thịt gà, thịt vịt, dế mèn, ong non, sâu măng; Nhóm củ, quả, rau: Các loại dưa, dứa, mía, chuối, mướp, bầu, bí, khoai sọ...
Sau khi chế biến xong, người chuẩn bị lễ phải gói rất nhiều gói cơm bằng lá dong, trong đó có xôi, thịt lợn, thịt gà, thịt vịt, thịt trâu, bò và cá sấy khô cùng với các đồ lễ khác để bày lên mâm lễ. Ngoài ra, đồng bào còn chuẩn bị cho các mâm lễ một số thứ như: Bánh kẹo, hoa tươi (được cắm vào miệng chai rượu, cắm vào các quả chuối, quả cam hoặc chai nước).
Các mâm lễ được chuẩn bị xong, thầy cúng khấn mời ma bản trước khi các gia đình thực hiện nghi lễ cúng gia tiên. Lễ vật của mâm lễ này là do dân bản đóng góp. Sau khi thực hiện mâm lễ cúng thần linh, ma bản thì các gia đình khác trong bản cũng chuẩn bị mâm cúng ông bà, tổ tiên để tiến hành nghi lễ cúng gia tiên. Khi cúng xong, gia đình dọn cơm để mời khách, ăn mừng. Trong mâm cơm, ngoài gia chủ, con cháu, họ hàng về đoàn tụ còn có khách mời là bạn bè, hàng xóm. Mọi người cùng nâng chén rượu và gửi tới nhau lời chúc sức khỏe, may mắn trong cuộc sống; làm ăn thuận lợi, mùa màng bội thu. Trong các ngày diễn ra Lễ mừng cơm mới, các gia đình luân phiên đến nhà nhau để chúc tụng và ăn mừng cơm mới tạo nên sự đoàn kết, hân hoan cho cả bản.
Cũng tại Lễ mừng cơm mới, mọi người cùng chung vui với các trò chơi dân gian như: Ném còn, kéo co, đi cà kheo, tó má lẹ, bịt mắt bắt vịt, rùa ấp trứng; hổ vồ lợn; rắn bắt ngóe; múa bắt chân bắt đầu; hái dưa chín.
Trò chơi Rùa ấp trứng sau lễ mừng cơm mới
Nối tiếp những trò chơi là điệu lăm vông truyền thống được mọi người hào hứng tham gia. Múa Lăm Vông rất phổ biến trong vùng đồng bào dân tộc Lào. Điệu múa trở thành một nhu cầu sinh hoạt văn hoá, và là hình thức sinh hoạt tập thể vui tươi, có tác dụng giáo dục thẩm mỹ đối với mọi đối tượng.
Điệu múa Lăm Vông truyền thống của đồng bào dân tộc Lào
Lễ mừng cơm mới của người Lào không chỉ là dịp gia đình, họ hàng, bạn bè sum vầy, đoàn kết, chúc nhau những điều tốt đẹp; tỏ lòng biết ơn các thần linh, tổ tiên đã phù hộ cho mọi người sức khỏe, mùa màng tươi tốt, mà còn là dịp để nhân dân nâng cao ý thức giữ gìn, phát huy các giá trị bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc. Bên cạnh đó, nghi lễ không chỉ diễn ra trong phạm vi gia đình mà còn là sự tham gia chung của bản làng thông qua nghi lễ cúng thần linh, ma bản và các hoạt động vui chơi, giao lưu văn hóa văn nghệ. Đây là hình thức sinh hoạt văn hóa thể hiện đạo lý uống nước nguồn của người Lào và khát vọng vươn lên của đồng bào trong việc làm chủ thiên nhiên, làm chủ cuộc sống, hướng con người ta đến với những điều thiện để cùng nhau xây dựng một cuộc sống ngày càng ấm no hạnh phúc./.
Nguyễn Dịu