Cổng thông tin điện tử tỉnh Điện Biên

Dịp này, du khách đến với Điện Biên sẽ được ngắm nhìn hoa ban nở rộ, bắt đầu từ quốc lộ 6A (địa phận huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên) bạn sẽ thấy những cánh rừng ban đua nhau khoe sắc. Hoa ban nở trắng bên bìa rừng, vách núi và từ xa, những bông ban rừng trắng tinh khôi khiến ta có cảm giác như đám mây bồng bềnh, vờn quanh khắp các thung sâu, vách núi. Hoa Ban ẩn hiện trên những cung đường đèo dốc, bên dòng suối nước trong veo, hay thấp thoáng sau tầng tầng, lớp lớp ruộng bậc thang của người dân địa phương.

Đặc biệt, vào mùa này chúng ta thả bộ trên những con đường, điểm di tích như: Cung đường Nguyễn Hữu Thọ, Tượng Đài Chiến thắng Điện Biên Phủ, cung đường dẫn vào TP. Điện Biên hay Đồi A1… bạn sẽ vô cùng thích thú khi có những bức ảnh đẹp, vương trên vai một vài cánh hoa, cảm nhận hương thơm hoa Ban nhẹ nhàng trong gió. Hoa ban cùng họ với hoa bướm, mỗi hoa thường có 5 cánh, nhị màu hồng, gân màu tím. Nhị hoa ban mang vị ngọt, quyến rũ nhiều loài côn trùng, nhất là các loài lấy mật như ong và bướm. Tên gọi hoa Ban theo tiếng dân tộc Thái, có nghĩa hoa Ngọt, đó vừa là danh từ vừa là tính từ. Mùa hoa ban kéo dài đến hết tháng 4 và thường gắn liền với nhiều lễ hội, trò chơi của đồng bào các dân tộc ở Tây Bắc.

Ông Mào Văn Ết (hiện cư trú tại tổ dân cư số 6, phường Thanh Trường, thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên), người được trao danh hiệu “Nghệ nhân dân gian” đợt đầu tiên trên địa bàn tỉnh Điện Biên, bùi ngùi kể cho chúng tôi truyền thuyết về hoa ban. Theo đó, hoa ban cùng họ với hoa bướm, hương thơm dịu, mỗi hoa có 5 cánh, trong 5 cánh hoa có một cánh màu tím hồng, gân màu tím như hình rẻ quạt, những cánh hoa còn lại là màu trắng, nhụy hoa cũng phớt hồng mang hương thơm dịu ngọt, quyến rũ.

Tiếng Thái gọi từ “ban” phiên âm ra tiếng phổ thông là ngọt. Đồng bào dân tộc Thái thường dùng hoa ban để trang trí trong các hội thi ẩm thực, làm các món ăn bằng hoa ban và lá ban, đó là món khoái khẩu đối với những người sành rượu. Để giữ vị ngọt và hương thơm, đồng bào Thái thường đồ hoa ban như kiểu đồ xôi trong vòng 15 - 20 phút. Nước chấm làm bằng quả nhót chín, nướng sém vỏ bên ngoài, bỏ hạt, cùng với ớt nướng, tỏi, rau mùi, giã nhỏ, trộn cùng bột canh, mỳ chính, cho thêm nước đun xôi để nguội. Bát nước chấm có vị chua, màu đỏ của quả nhót, mùi gia vị đặc trưng, quyến rũ, chấm cùng hoa ban dịu ngọt càng tăng thêm vị giác cho người thưởng thức.

Đồng bào dân tộc Thái có nhiều câu chuyện truyền thuyết về hoa ban, cách dẫn dắt truyện của từng vùng tuy khác nhau nhưng đều giống nhau về bản chất của tấm lòng chung thủy trong tình yêu đôi lứa. Thuở ấy, có một chàng trai tên là Khun, đem lòng yêu một cô gái tên là Ban. Khun dáng vóc to cao, đẹp trai, nhanh nhẹn vừa giỏi làm nương lại có tài săn bắn, nhưng gia đình chàng lại rất nghèo. Nàng Ban tóc đen, môi đỏ, da trắng như cánh ban rừng, có giọng hát ngọt ngào, khéo tay dệt vải làm say đắm nhiều chàng trai trong bản. Những đêm trăng sáng, các chàng trai trong bản thường đem pí ra thổi thay lời tỏ tình. Nhưng chỉ có tiếng sáo của chàng Khun là ngọt ngào, trong sáng, làm say lòng nàng Ban, rồi hai người yêu nhau. Nhưng cha của nàng Ban lại thích gả nàng cho con trai nhà tạo bản giàu có, chàng trai tạo bản vốn lười nhác, thích ăn chơi, đua đòi lại có tật gù lưng. Biết được ý định của người cha, nàng Ban chạy đến nhà của Khun để rủ chàng đi khỏi bản, nhưng không may, chàng Khun theo cha đi mua trâu ở bản xa. Nàng bèn lấy chiếc khăn piêu buộc lên đầu cầu thang nhà người yêu rồi băng rừng, lội suối đi tìm chàng. Nàng đi hết 3 mùa trăng lên, 3 mùa lúa chín, gọi tên chàng đến khản cả giọng, nhưng chàng ở xa nào có nghe thấy, nàng Ban kiệt sức qua đời. Nơi nàng nằm xuống mọc lên cây hoa mang búp trắng như búp tay người con gái, chẳng bao lâu, cây hoa ấy mọc trắng núi rừng Tây Bắc. Hàng năm, mỗi độ xuân về, hoa nở trắng như bông, người ta đặt tên loại hoa đó là hoa ban. Chàng trai Khun đi mua trâu về đến nhà thấy chiếc khăn piêu của nàng Ban buộc ở cầu thang, biết là chuyện chẳng lành bèn vội vã đi tìm người yêu. Chàng đi hết mường này, bản khác vẫn không tìm thấy nàng, chàng kiệt sức, ngã xuống. Sau khi chết chàng biến thành con chim sống lẻ loi trong rừng và cứ đến mùa hoa ban nở lại hót vang núi rừng như tiếng gọi người yêu tha thiết tự năm nào.

Từ lâu, nói đến Tây Bắc, nhiều người liên tưởng ngay đến một vùng văn hóa với loài hoa ban đặc trưng; thì Điện Biên Phủ lại là thành phố của loại hoa bình dị đó, trong sáng như chính cuộc sống ngàn đời của nhân dân các dân tộc Tây Bắc...

Tuyết Anh